Sylwch: mae’r blog hwn yn cynnwys cynnwys y gallai rhai darllenwyr ei chael yn ofidus.
Mae colli plentyn yn annioddefol o boenus ac yn newid bywyd yn ddirfawr, gan fod y cwlwm ymlyniad naturiol wedi’i dorri’n gorfforol.
Ond a oes math o ymlyniad parhaus sy’n parhau y tu hwnt i uniongyrchedd trawmatig colled.
Bu farw fy merch Anna yn sydyn ar y 1af o Fehefin 2015 mewn amgylchiadau trasig. Mae profi marwolaeth eich plentyn bron yn amhosibl i’w gyfathrebu â chynulleidfa anhysbys ac yn enwedig wrth ysgrifennu.
Wrth i mi geisio ysgrifennu a gosod fy atgofion ar bapur saith mlynedd a hanner ar ôl marwolaeth Anna, ar yr un pryd rwy’n cofio darnau o atgofion trawmatig ac yn chwilio am haniaethau rydyn ni’n eu galw’n iaith i rannu fy mhrofiad gyda’r darllenydd.
Rwyf wedi darllen dogfennau di-rif, gormod mewn gwirionedd. Papurau gwastad, oer gyda geiriau technegol wedi’u hysgrifennu arnynt naill ai’n cyfeirio’n uniongyrchol at amgylchiadau anodd Anna, ei theimladau, ei gweithredoedd, ei chredoau a’i gobeithion go iawn. Maent i gyd yn ffeithiau ynysig am berson, ond nid ydynt yn cyfleu stori bywyd gwirioneddol.
Barn y seicolegydd a’r seiciatrydd, y patholegydd a’r Heddlu, datganiadau’r dyn llaeth a’r gyrrwr tacsi. I gyd wedi’u dyddio, â stamp amser ac yn derfynol yn eu sicrwydd. Ac eto, rwy’n dal i deimlo cysylltiad mor ddwfn, oesol y tu hwnt i’r uchod i gyd, fel pe bai hyn i gyd yn hunllef ofnadwy na ddigwyddodd.
Rhan sylweddol o’m trawma parhaus yw’r sylweddoliad di-alw’n-ôl bod yna ffeithiau amrwd yn y drasiedi hon o’r hyn a ddigwyddodd i Anna ac yna barn derfynol am yr hyn a ystyriwyd yn addas i’r cyhoedd ei ystyried ac felly’n ganiataol.
Ac eto teimlaf, wedi cael bod mor freintiedig i adnabod Anna am ugain mlynedd byr ei bywyd ifanc, fod cymaint mwy i’w ddeall a’i gyfathrebu ynglŷn â sut yr arweiniodd digwyddiadau at y diweddglo hwn.
Rwy’n cofio’r sioc ddinistriol pan alwodd nyrs ICU fi o ysbyty Truro yng Nghernyw. Er y sioc yr oeddwn yn ei deimlo, roeddwn eisoes yn synhwyro’r hyn yr oedd hi’n mynd i’w ddweud wrthyf cyn iddi ddod at y diwedd, gan roi amser marwolaeth Anna imi. Rwy’n credu ei bod hi wedi gofyn i mi a oedd rhywun gyda fi. Nid oedd neb gyda mi ar y pryd. Fe wnes i roi’r ffôn i lawr.
Tawelwch. Llonyddwch. Dideimlad. Anghrediniaeth. Tawelwch.
Yna dechreuais deimlo’n bryderus iawn. Fel pe bai fy stumog wedi cael ei fwrw allan. Roedd yn rhaid i mi fynd i nôl fy mam o apwyntiad ysbyty a byddai’n rhaid i mi ddweud wrthi fod Anna wedi marw.
Yn ystod yr wythnosau a’r misoedd canlynol, mae’n rhaid fy mod wedi colli’r ymdeimlad o amser. Nid oedd yn ymddangos yn bwysig mwyach. Mae un math o golled wedi’i rhwymo gan amser. Rydym yn gwybod bod marwolaeth wedi digwydd a gallwn fesur yr amser sydd wedi mynd heibio. Ond mae ymlyniad y tu hwnt i’n cysyniad o amser. A yw ymlyniad yn oesol?
Am fisoedd ar ôl colli Anna cefais anawsterau mawr yn rheoleiddio fy emosiynau. Yn ystod y cyfnod hwn o fethu a rheoleiddio fy emosiynau a’m nheimladau, roedd llif ac adlif y cynnwrf hwn yn aruthrol ac yn anrhagweladwy.
Er enghraifft, byddwn mewn archfarchnad ac yn sydyn wrth glywed plentyn yn crio byddwn yn colli rheolaeth a byddai’r gofid a’r tristwch yn fy ngorchfygu. Daeth yn wanychol a byddai’n rhaid i mi stopio a cheisio mor galed i reoli fy hun.
Ar adegau eraill efallai fy mod yn cerdded ar yr arfordir yn edrych allan tua’r môr, neu’n plannu coed yn y coetiroedd, a’r un teimlad fyddai’n dod drosof.
Hyd yn oed sŵn aderyn yn canu ac yn sydyn byddwn yn cwympo ac yn teimlo fel pe bai rhywun wedi bwrw fy nhu mewn.
Pe bawn i’n teimlo’r don yn fy ngorchfygu wrth yrru’r car byddai’n rhaid i mi dynnu mewn i gilfan ac aros i’r boen gilio.
Dro ar ôl tro byddwn yn cael fy nharo gan y don aruthrol hon o ofid a chynnwrf emosiynol. Byddai’r cyfnodau hyn yn para rhwng 2 a 10 munud ac roeddent yn digwydd yn aml yn y misoedd ar ôl colli Anna.
Er eu bod yn llai aml ac yn llai dwys heddiw, rwy’n dal i gael yr ergydion annisgwyl hyn. Maen nhw’n cario atgofion byw o Anna, fel petai’n ddoe, ac yn dal i beri gofid i mi pan fyddant yn digwydd, er eu bod ychydig yn haws eu rheoli nawr.
Er mwyn fy helpu i reoli’r trawma, rwyf wedi myfyrio’n helaeth ar y berthynas rhwng ymlyniad a thrawma. Ac yn yr achos hwn y rhwygiad terfynol ac anadferadwy o adnabod person yn uniongyrchol trwy’r synhwyrau ac eto yn dal i brofi teimladau dwfn sy’n gysylltiedig ag ymlyniad parhaus.
Nid wyf yn gwybod a oes astudiaethau cyfredol yn edrych ar ymlyniad fel hyn, sy’n gofyn y cwestiwn ‘sut y gall ymlyniad ymestyn y tu hwnt i fyd corfforol ein bywydau? A pha fecanwaith ffisiolegol sy’n peri inni deimlo’r ffenomen barhaus hon o drawma colli ymlyniad?’
Yn dilyn marwolaeth Anna, sefydlais The Anna Phillips Foundation, elusen gofrestredig a sefydlwyd er cof am Anna i helpu pobl â heriau iechyd meddwl sy’n gysylltiedig â thrawma.
Mae ein gwaith yn adlewyrchu’r rhinwedd a’r teimlad o dosturi. Rydym yn cymryd ymagwedd ragweithiol, gyda golwg gadarnhaol o’r cyflwr dynol. Mae pob unigolyn yn unigryw gydag anghenion penodol ac unigol. Mae ein dull tosturiol yn parchu anghenion pob unigolyn. Mae hefyd yn cyfleu doethineb gyffredinol barhaus.
Yn ddiweddar, lansiwyd astudiaeth newydd i brofiadau drawma. I ddysgu mwy gan gynnwys sut y gallwch gymryd rhan, ewch i’n tudalen astudio.
Resources
- Gwefan | The Anna Phillips Foundation
- NCMH | Helpu gyda’n hymchwil i trawma
- Mind.org | Help with trauma
- Royal College of Psychiatrists | Information about trauma